Blog

Obowiązek obrony Ojczyzny – kto spełni go z bronią w ręku, a kto w zacisznym gabinecie?

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny podstawowym sposobem spełnienia obowiązku obrony Ojczyzny jest pełnienie służby wojskowej. Obywatele polscy podlegają obowiązkowi pełnienia służby wojskowej począwszy od dnia, kiedy kończą 18 lat życia, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 60 lat życia, obywatele zaś posiadający stopień podoficerski lub oficerski – 63 lat życia. Obowiązkowi temu – z mocy ustawy – nie podlegają jednak:

osoby, które zostały uznane ze względu na stan zdrowia za trwale niezdolne do tej służby[1];

osoby:

sprawujące opiekę nad dziećmi do lat 8;

sprawujące opiekę nad:

dziećmi od lat 8 do 18,

osobami obłożnie chorymi,

osobami, wobec których orzeczono trwałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2022 r. poz. 933 i 1155),

osobami, wobec których orzeczono całkowitą niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji na podstawie ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504 i 1504),

osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 573 i 1981 oraz z 2022 r. poz. 558 i 1700)

– jeżeli osoby te wspólnie z nimi zamieszkują i opieki tej nie można powierzyć innym osobom.

Szczególny reżim ustawa o obronie Ojczyzny wprowadza dla okresu mobilizacji i czasu wojny, w których osoby uznane za zdolne do służby wojskowej mogą być w każdym czasie powołane do służby wojskowej (art. 535 ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny). Wbrew kategorycznemu brzemieniu powołanego przepisu  obowiązek służby wojskowej – w razie ogłoszenia mobilizacji lub w czasie wojny – nie objąłby jednak wszystkich obywateli. Wcale liczne grupy społeczne byłyby wyłączone z obowiązku jej pełnienia. Tak oto:

Z urzędu wyłączone zostałyby osoby, które:

wykonują mandat posła albo senatora;

wykonują mandat radnego;

zajmują kierownicze stanowiska państwowe określone w art. 2 ustawy z 31.07.1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz.U. z 2022 r. poz. 1215 i 1459) lub stanowiska organów administracji publicznej w rozumieniu ustawy z 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego;

ze względu na posiadane kwalifikacje lub zajmowane stanowiska są niezbędne dla zapewnienia obrony lub bezpieczeństwa państwa (szczegółowy wykaz takich kwalifikacji lub stanowisk został podany w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 17 listopada 2022 r.).

Wyłączenie na wniosek dotyczyłoby osób, których powołanie do służby wojskowej groziłoby zaprzestaniem lub poważnym zakłóceniem pracy urzędu państwowego lub samorządowego albo działalności gospodarczej przedsiębiorcy niezbędnej dla zapewnienia obrony lub bezpieczeństwa państwa.

Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie, jak się wydaje, może wywoływać kontrowersje nie tyle na poziomie wykładni przepisów, ile stojącej za nimi aksjologii. Zakłada ono bowiem wyłączenie – do pewnego stopnia w ramach uznania administracyjnego – osób zajmujących stanowiska obsadzane z klucza politycznego, czyli szeroko pojętej klasy partyjno-urzędniczej. Choć cel ustawodawcy wydaje się zrozumiały (zapewnienie ciągłości władzy publicznej, realizacji zadań publicznych i funkcjonowania gospodarki w razie konfliktu zbrojnego), to zakres tych włączeń, określonych zresztą tylko w rozporządzeniu, prawdopodobnie stałby się źródłem niezadowolenia społecznego u progu wojny i tym samym, wbrew intencjom ustawodawcy, osłabiłby zdolności obronne Rzeczypospolitej.

Wyzwania współczesności

Jak wiadomo, ustawa o obronie Ojczyzny stanowi w znacznej kompilację przepisów rozproszonych w licznych aktach normatywnych. Nieunikniona była przy tym – mimo aspiracji modernizacyjnych – recepcja rozwiązań wynikających z epok historii wojskowości, w których znaczenie przypisywano liczebności piechoty (ostatni raz mobilizację przeprowadzono w Polsce w roku 1939). Współczesne, nierzadko rozproszone pole walki stawia przed ustawodawcą nowe wyzwania, także w odniesieniu do sposobu i ram prawnych przeprowadzenia mobilizacji. Wypracowanie takiego katalogu włączeń, który nie będzie miał cech arbitralnego uprzywilejowania, a zarazem zapewni ciągłość działania państwa w obszarach pozamilitarnych (aczkolwiek istotnych dla obronności), zajmuje wśród tych wyzwań szczególne miejsce.